Het hart van Frankrijk

Er zijn mensen die denken dat Rembrandt, Vermeer, Mondriaan of wellicht De Kooning de beste Nederlandse schilder ooit is. Dat is natuurlijk een vergissing. Het is namelijk Van Gogh en als je er beetje over nadenkt dan kan je geen andere conclusie. Werkelijk overal ter wereld kent men Vincent en nergens anders staan er zo lange rijen voor een museum dan voor het Van Gogh museum in Amsterdam. Elk museum in Japan, Egypte, Amerika, Iran, Australië of waar dan ook dat werk van hem heeft presenteert het als een pronkstuk. Dat is natuurlijk geen bewijs voor maar het gevolg van de kwaliteit van het werk van Van Gogh.

Eén van de meesterwerken die Van Gogh schilderde tijdens zijn verblijf in Auvers sur Oise is het ‘Korenveld met kraaien’.

De echte reden is dat zijn werk je raakt en dat hij van een unieke generatie is die kunst opnieuw definieerde, een eigen weg in sloeg die net even verder ging waardoor het je ziel harder raakt. Mocht je twijfelen ga maar kijken in Amsterdam of in het Kröller-Müller. Voor Mozart geldt trouwens het zelfde, ook zijn werk raakt je onmiddellijk hard in je ziel.

De Nederlandse zeventiende-eeuwse meesters vallen echt in een andere categorie. Ik werd daar nog eens fijntjes op gewezen toen ik het Louvre bezocht. Dit enorme museum heeft een ongelofelijke collectie schilderijen waaronder ook werk van Vermeer en Rembrandt. Ze hangen prachtig maar wel op de derde verdieping van de minst belangrijke vleugel op meer dan een kwartier lopen van de ingang. Tijdens mijn bezoek was de afdeling Nederlandse schilderkunst bovendien gesloten. Niemand maakte zich druk hierover en negentig procent van de bezoeker is het waarschijnlijk niet eens opgevallen. De Nederlandse schilders uit de zeventiende eeuw hebben indrukwekkend werk gemaakt maar het valt in het niet met wat Van Gogh de wereld heeft laten zien.

Enfin je snapt wat ik wil zeggen; ik vind Van Gogh een hele grote en ik ben niet alleen. Al behoort hij eigenlijk niet tot mijn favoriete schilders en weet ik ook niet zoveel van hem. Een goede vriend van mij, die ook een artikel over Vincent op Dorpen in Frankrijk heeft geschreven, heeft wel een grote interesse in Van Gogh en hij wees mij er dan ook op dat de schilder aan het einde van zijn leven vlakbij Parijs woonde. Dat wist ik eigenlijk niet en toen wij in de buurt een gîte huurden ga je natuurlijk even kijken.

Pronkstuk

Een wandeling door Auvers-sur-Oise is heel erg leuk als je het werk van Van Gogh een beetje kent omdat je allerlei plekken tegenkomt die je herkent.

Over pronkstukken gesproken; In 2018 werd in een televisieprogramma het Plakkaat van Verlatinghe door de Nederlandse bevolking is gekozen tot het ‘Pronkstuk van Nederland‘. Dat is natuurlijk een vergissing. Wellicht heel belangrijk, maar echt geen bal om naar te kijken natuurlijk. Deze vergissing is niet erg en het kwam door een mengeling van nationale gevoelens en een aantrekkelijk pleidooi van Pleij, laat dat maar aan hem over. Het echte pronkstuk van Nederland kan natuurlijk alleen maar door Vincent Van Gogh zijn gemaakt. Zijn werk is het allermooiste en beste dat ooit door een Nederlander is gemaakt. Okay Rembrandt komt lichtelijk in de buurt maar je hebt het toch over het verschil tussen Beckenbauer en Cruijff.

De enige die daarbij in de buurt komt is Anne Frank. Maar een Duits geboren meisje en een Nederlander die zijn heil zocht in Frankrijk kan natuurlijk geen titel als het ‘Pronkstuk van Nederland’ worden gegeven. Daarbij past het niet in de Nederlandse cultuur om één iemand op het schild te hijsen en het is dan ook veilig om iets te kiezen wat door een collectief en in onze ogen redelijk anoniem is gemaakt. Dat snapt iedereen en daarom werd het iets waar niemand ooit van gehoord had, al is dat laatste moeilijk toegeven. Heb ik gelijk? Natuurlijk! Na het lezen van dit stukje weet je weer wat het Plakaat van Verlatinghe is terwijl je Van Gogh niet was vergeten.

Gewoon rondwandelen

Ik had eigenlijk geen idee wat ik mij moest voorstellen van het dorp. Ik kende alleen het schilderij met de kerk van het dorp maar verder wist ik niets. Bij aankomst viel het in eerste instantie niet mee. Het is eigenlijk een gewoon Frans dorp. Mijn goede vriend Jeroen had mij de tip gegeven dat ik gewoon maar een beetje moest rondwandelen én dat een bezoek aan zijn kamer wel interessant is. Hij had helemaal gelijk.

Omdat onze gîte in het volgende dorp stond hebben we Auvers in twee dagen gedaan, of eigenlijk twee dagdelen. Bij ons eerste bezoek liepen we vanaf het Hotel de Ville naar de begraafplaats. Deze aangename wandeling leidt je langs een mooi deel van het dorp en bovendien langs de kerk die Van Gogh heeft vereeuwigd. De begraafplaats ligt iets buiten het dorp boven op een heuvel en als je slecht ter been bent kan je hiervoor beter de auto nemen, ben je dat niet dan is een wandeling verplicht.

Dit is de dezelfde wandeling die zijn vrienden en zijn broer maakten bij de begrafenis van Vincent. Niet vanuit de kerk zoals je zou verwachten, maar vanuit kroeg waarboven hij een kamer had gehuurd.

Op de plekken waar Van Gogh een schilderij heeft gemaakt staan grote borden.

Omdat hij zichzelf met een vuurwapen dodelijk had verwond werd het gezien als zelfmoord en dat maakte een dienst in de kerk lastig. Als alternatief hebben zijn broer en zijn vrienden hem herdacht in de eetzaal van Auberge Ravoux waar ze zijn kist hebben omgeven met zijn schilderijen waarna ze hem naar de graf hebben gebracht. Een karige dienst voor een man die dingen heeft gemaakt die zoveel mensen hebben kunnen genieten. Om het platter zeggen; de schilderijen die het lichaam van Van Gogh omringden hebben nu zoveel waarde je achteraf kunt zeggen dat het de duurste begrafenis in de Franse geschiedenis was.

Begraafplaats

Op het bordje bij ingang van de begraafplaats staat keurig aangegeven waar de grote schilderheld ligt begraven. Ik had dat bord wel gezien maar mijn aandacht direct werd getrokken door de tekst dat er ook Engelse oorlogsgraven aanwezig waren waarop ik mij afvroeg van welke oorlog deze waren. Hierdoor miste ik de aanwijzing waar Van Gogh lag en liep dus maar gewoon de begraafplaats op met het idee dat dit toch wel zou staan aangegeven. Niet dus.

Nu is de begraafplaats van Auvers sur Oise niet heel erg groot maar het duurde toch even voordat ik het gevonden had. Sterker nog, ik wandelde er gewoon voorbij en vond eerst het graf van Corneille. Dat is eigenlijk niet zo heel gek want deze schilder van de Cobra heeft en prachtig graf met een grote afbeelding van zijn werk terwijl Van Gogh een zeer bescheiden steen heeft. Gelukkig liggen ze binnen vijf meter van elkaar en dat is eigenlijk best bijzonder.

Deze twee Nederlanders zijn trouwens niet de enige kunstenaars die hier rustten. Schrijvers, beeldhouders, dichters en schilders; er liggen een heel stel. Het geeft maar aan de het geen toeval is dat Vincent van Gogh hier heeft gewoond en gewerkt; dit is een dorp dat veel kunstenaars aantrok en dat nog altijd doet.

Het graf van Vincent van Gogh met daarnaast die van zijn broer Theo waarmee hij een zeer warme band had. Het graf ligt tegen de buitenmuur waar achter de akkers liggen waarvan de schilder zoveel van hield.

Voor Van Gogh was de keuze voor Auvers sur Oise een logische omdat het relatief dicht bij zijn broer Theo was, er een goede dokter woonde die hem een beetje in de gaten kon houden en dat hij in de natuur en het boerenland rondom het dorp genoeg inspiratie was om te schilderen.

Topwerk

De verhuizing pakte dan ook goed uit voor de schilder. Hij huurde een kleine kamer, sloot vriendschap met de dokter en vond het dorp en omgeving prachtig. Dagelijks trok hij met zijn schildersezel het landschap in en schilderde in korte tijd ongeveer tachtig schilderijen waaronder een flink aantal meesterwerken. Niet alleen landschappen maar ook de portretten die hij hier maakte zijn van een ongekende schoonheid. Vooral de kleuren zijn echt adembenemend.

Van Gogh leek zijn draai gevonden maar toch ging het goed mis. We weten eigenlijk niet wat er gebeurd is maar de officiële versie is dat Van Gogh het veld is ingelopen en zichzelf in zijn buik heeft geschoten. Ernstig gewond strompelt hij terug naar zijn kamer in Auberge Ravoux waar alarm wordt geslagen. Zijn broer komt de volgende dag vanuit Parijs en vindt hem betrekkelijk vrolijk in zijn bed. Bovendien rookt hij rustig zijn pijp. Dat geeft hem moed maar de verwondingen zijn toch te ernstig. Vincent van Gogh sterft de volgende nacht in het bijzijn van zijn broer en de dokter waarmee hij ook een sterke band mee heeft.

Kamer in de herberg

Zijn kamer waar hij is gestorven kan je bezoek in de herberg en is zoveel mogelijk in oude staat hersteld en kan je bezoeken. De herberg staat tegenover het gemeentehuis en is nog steeds een restaurant. Als je eerst iets wilt eten dan moet je de voordeur in en als je de kamer van Van Gogh wilt zien dan moet je linksom naar de achteringang. In een klein hokje zit een mevrouw en koop je een kaartje waarna je naar de eerst verdieping mag. Daar is een kleine boutique met veel boeken en allerlei Van Gogh souvenirs en daar moet je even wachten omdat de kamer alleen met een rondleiding kan worden bezocht. Je kan kiezen tussen Frans en Engels.

In de herberg is nu een klein museum gevestigd.

Wij kozen voor het laatste en werden in het bekende Frans Engels door een charmante dame naar boven geleidt. Ons groepje bestond naast ons uit twee Aziatische vrouwen en een meisje uit Amerika. Ze kwam uit Portland en was helemaal alleen uit Parijs gekomen om het dorp van Van Gogh te bekijken. Ze was jarig en is een groot fan van de schilder zo verzekerde ze mij.

Kamertje van Vincent van Gogh

Na het bestijgen van de trap stonden we plots in een heel klein kamertje met een inbouwkast en een stoel, de muren zijn kaal met hier en daar een scheur. De langste wand, die de kamer scheidt van een ander kamertje, is helemaal ‘ingepakt’ met doorzichtig perspex. De bedoeling was mij niet duidelijk en de gids kon er ook geen duidelijk antwoord opgeven.

De plek gaf mij een bijzonder gevoel, ik noem het maar historische sensatie en dat is een vreemd ding wat ik niet helemaal kan verklaren. Ik geloof niet zo in krachten die ik niet kan waarnemen maar in dit kamertje werd ik toch een beetje emotioneel. Ik heb dat gevoel eerder gehad zoals in Oradour, de kerk in Carcassonne, de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog en in Sachsenhausen. Nu ik dit zo opschrijf besef ik mij dat het allemaal plekken zijn waar mensen zijn gestorven. Het gevoel zal ongetwijfeld te maken hebben dat je weet dat er op die plek in het verleden iets is gebeurd maar ik sta er altijd een beetje verbaasd over dat ik het voel.

De gids vertelde dat Vincent van Gogh hier had gewoond en redelijk gelukkig was geweest. Het kamertje is veel te klein om tachtig schilderijen te herbergen en omdat er meer schilders in de herberg woonden had de eigenaar beneden een opslag waar het werk kon worden opgeslagen.

Eten deed Van Gogh in de eetzaal die er ook, zo verzekerde de gids mij, weer helemaal uit ziet als in de tijd van Van Gogh hier leefde. Inmiddels was het duidelijk dat de Aziatische dames zich aan het verveelden en begonnen het andere kamertje te bekijken. Dat was niet helemaal de bedoeling en de gids opent een deurtje waarin de dames in nog een derde ruimte verdwijnen. Even later is ze terug terwijl er muziek begint te spelen. Ze wil duidelijk nog even doorpraten en dat doen we dan ook.

Vraagtekens bij zelfmoord

Het onderwerp is de dood van Vincent van Gogh. Hier zijn volgens de gids nog veel vragen en het is eigenlijk onduidelijk of het wel zelfmoord is geweest. Volgens haar is het heel moeilijk om je in de zijkant in je buik te schieten met een pistool. Daarbij is jezelf in je buik schieten niet de meest handige manier om er een einde van te maken.

In het politierapport staat dat Van Gogh op de laatste dag heeft verklaard dat hij zichzelf heeft neerschoten maar er staat tevens dat vlak na zijn verklaring de beide broers in bij zijn van de agent en de dokter lang in het Nederlands hebben gesproken. Dit is vreemd want ze spraken normaal gesproken Frans met elkaar. Het is dan ook niet in het rapport terug te vinden wat er toen besproken is. We zullen het waarschijnlijk nooit helemaal weten.